Σε ένα ρετιρέ διαμερίσματος στη Θεσσαλονίκη, η σκίαση μετατρέπεται σε εργαλείο διαμόρφωσης εμπειρίας. Η συνολική ανακαίνιση μετασχηματίζει το εσωτερικό και τον εξώστη σε έναν σύγχρονο χώρο διαβίωσης. Η τοποθέτηση περιμετρικού στεγάστρου και κινητών κάθετων σκιάστρων δημιουργεί έναν υπαίθριο χώρο που προσαρμόζεται στον ήλιο και τις ανάγκες των ενοίκων. Η πέργκολα πάνω από το κεντρικό άνοιγμα επιτρέπει ελεγχόμενη διείσδυση φωτός, δημιουργώντας ποιοτικές εναλλαγές φωτός και σκιάς. Το έργο επαναπροσδιορίζει τη σχέση του εσωτερικού με το εξωτερικό περιβάλλον, αναδεικνύοντας τη σκίαση ως λειτουργικό και αισθητικό στοιχείο αρχιτεκτονικής σύνθεσης.
Η αρχιτέκτονας, Χρυσάνθη Κάρτα, με σπουδές στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και εξειδίκευση στη Διεπιστημονική Ανθρωπολογία του Χώρου, μιλά μαζί μας και παρουσιάζει το έργο. Έχοντας εκπαιδευτεί, εργαστεί και διακριθεί σε Ελλάδα, Γερμανία και ΗΠΑ, συνδυάζει αρχιτεκτονικό σχεδιασμό με ανθρωποκεντρική προσέγγιση. Από το 2021 διατηρεί το δικό της γραφείο στη Θεσσαλονίκη.
Πώς επιλέχθηκε η λύση ενός «δεύτερου υπαίθριου σπιτιού» και πώς αλλάζει την εμπειρία κατοίκησης σε ένα διαμέρισμα;
Το διαμέρισμα ως τυπολογία «ρετιρέ σε εσοχή» – κλασικός τύπος διαμερισμάτων κατά τις δεκαετίες του 60’ και του 70’ – παρείχε τη δυνατότητα αξιοποίησης ενός, μεγάλου σε πλάτος, εξώστη. Παράλληλα, η διάθεση των ιδιοκτητών για τη αξιοποίηση του εξώστη με οδήγησε στη δημιουργία ενός ενιαίου στεγάστρου.
Η πέργκολα στο κεντρικό άνοιγμα λειτουργεί ως φυσικό φίλτρο φωτός και σκιάς;
Η επιλογή της πέργκολας έγινε με γνώμονα το «σπάσιμο» της ομοιογένειας του στεγάστρου, και έτσι τη νοητή σύνδεση του εξωτερικού και εσωτερικού χώρου. Θεωρώ το παιχνίδι φωτός και σκιάς από τα πιο ουσιώδη εργαλεία στη σύνθεση του χώρου. Το φως δεν είναι απλώς λειτουργικό μέσο, είναι αρχιτεκτονικό υλικό. Μπορεί να ορίσει τον χώρο, να τονίσει υφές, να αναδείξει όγκους και να δημιουργήσει συναισθηματικές εμπειρίες. Η σκιά λειτουργεί συμπληρωματικά, ως το στοιχείο που προσδίδει βάθος, μυστήριο και δυναμική στον φωτισμένο χώρο. Στη σύγχρονη κατοικία, το φυσικό φως λειτουργεί ως γέφυρα με το περιβάλλον. Το πώς διαχέεται, πώς εισέρχεται μέσα από στοχευμένα ανοίγματα ή φιλτράρεται μέσω ημιδιαφανών υλικών, είναι κρίσιμο για τη δημιουργία ευέλικτων, ατμοσφαιρικών χώρων.
Τέτοιες επεμβάσεις μπορούν να αποτελέσουν μια νέα πρόταση για την αξιοποίηση εξωτερικών χώρων σε πολυκατοικίες;
Οφείλουμε εμείς ως αρχιτέκτονες να επανεφεύρουμε την κατοίκηση. Σε όλη την Ευρώπη υπάρχει η προτροπή για επανοικειοποίηση και αναβάθμιση των υφιστάμενων κατασκευών και μείωση των νέων. Σημαντικό βέβαια πριν από οποιαδήποτε επέμβαση είναι η σωστή καθοδήγηση από τον αρχιτέκτονα με τη συμβολή του στατικού, διότι οι ελληνικές κατασκευές πάσχουν από σωστή συντήρηση και το κτιριακό μας απόθεμα είναι αρκετά επιβαρυμένο.
Πόσο σημαντικό θεωρείτε τον ρόλο της σκίασης στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό, ειδικά σε εξώστες και βεράντες σε αστικό περιβάλλον;
Στην Ελλάδα, το μπαλκόνι είναι κάτι περισσότερο από εξωτερικός χώρος, είναι προέκταση του σπιτιού και της καθημερινότητάς μας. Το φως και η σκιά δεν είναι απλώς αισθητικά στοιχεία, αλλά αρχιτεκτονική ποίηση και εργαλείο σχεδιαστικής νοημοσύνης.
Μπορεί να δημιουργήσει διαφορετικές ποιότητες χώρου και εμπειρίες μέσα στην ημέρα;
Όπως λέει και ο Louis Kahn: «Ο σκοπός του φωτός είναι να δημιουργεί σκιές και οι σκιές υπάρχουν για να δημιουργούν συναισθήματα». Ο αρχιτέκτονας Kahn χρησιμοποιούσε το φυσικό φως όχι μόνο ως πρακτικό μέσο, αλλά ως εργαλείο ανάδειξης της ουσίας των υλικών, διαμορφώνοντας ατμόσφαιρες που ανταποκρίνονται στις συναισθηματικές ανάγκες των ανθρώπων.
Με ποια λογική προσεγγίσατε τη σκίαση σε αυτό το έργο;
Αφενός, το συγκεκριμένο διαμέρισμα, όντας ρετιρέ και εκτεθειμένο στον ήλιο, είχε την ανάγκη της προστασίας, αφετέρου το παιχνίδι φωτός – σκιάς συνέβαλε στη βιοκλιματική ποιότητα της κατοικίας. Ρυθμίζει τη θερμοκρασία, επηρεάζει την κατανάλωση ενέργειας και συνδιαμορφώνει την ψυχολογία του χρήστη. Ένας χώρος που «ζει» με το φως της ημέρας αποκτά παλμό, μεταβαλλόμενο χαρακτήρα και —τελικά— ανθρωποκεντρική ταυτότητα.
Ενσωματώνετε συστηματικά στα έργα σας κάποιο σύστημα σκίασης;
Ναι, υπάρχουν ορισμένα υλικά και συστήματα σκίασης που επιλέγω συστηματικά, επειδή συνδυάζουν λειτουργικότητα, αισθητική και αρχιτεκτονική ευελιξία. Ένα από αυτά είναι τα κατακόρυφα κινητά σκίαστρα. Στο συγκεκριμένο έργο, τα κινητά σκίαστρα είναι custom made (συνδυασμός μετάλλου και Τhermowood), σχεδιασμένα από εμένα σε συνεργασία με τον κατασκευαστή του στεγάστρου (εταιρεία Καμπανάκης). Προσφέρουν δυναμική προσαρμογή στον ηλιασμό και μπορούν να ρυθμίσουν τον φωτισμό και τη θερμική άνεση του υπαίθριου χώρου καθόλη τη διάρκεια της ημέρας.
Όταν το έργο το επιτρέπει, ενσωματώνω και φυσικά στοιχεία σκίασης, όπως πέργκολες με αναρριχώμενα φυτά, τα οποία προσφέρουν όχι μόνο φυσική σκιά αλλά και δροσιά. Πρόσθετα, μία βιοφιλική σύνδεση με το τοπίο, ιδιαίτερα σημαντικό στη σύγχρονη κατοικία. Το ζητούμενο είναι το σύστημα σκίασης να μη συνιστά απλώς τεχνικό εξάρτημα, αλλά οργανικό μέρος του αρχιτεκτονικού συνόλου.
Η σκίαση αποτελεί στοιχείο αρχιτεκτονικής ταυτότητας ενός σπιτιού;
Μπορεί να καθορίσει την εικόνα του κτιρίου, να εκφράσει υλικότητα, ρυθμό, ακόμα και πολιτισμικές αναφορές. Σκεφτείτε μια πρόσοψη με ξύλινα κατακόρυφα σκίαστρα: πέρα από τον ηλιασμό, δηλώνει έναν πιο γήινο, ζεστό χαρακτήρα και παραπέμπει σε τοπικές αρχιτεκτονικές παραδόσεις. Αντίστοιχα, ένα παιχνίδι με διάτρητα μεταλλικά στοιχεία δίνει στο σπίτι μια πιο βιομηχανική ταυτότητα. Συχνά, τα ίδια τα συστήματα σκίασης ορίζουν την πλαστικότητα των όγκων: δημιουργούν βάθος, ρυθμίζουν τη διαφάνεια ή την αδιαφάνεια της πρόσοψης, και επηρεάζουν την εμπειρία εξωτερικού ή εσωτερικού χώρου. Μέσα από τη σκίαση μπορεί να προκύψει ένα παιχνίδι κίνησης, εναλλαγής, προσδοκίας — κάτι που κάνει την κατοικία να ξεχωρίζει, να αποκτά χαρακτήρα. Η σκίαση δεν είναι απλώς μια αρχιτεκτονική λεπτομέρεια αλλά ένας από τους τρόπους όπου το σπίτι αποκτά ταυτότητα, ποίηση και νόημα.
Photo Credits: Καρέν Γκιουνασιάν
