Καθώς αντιμετωπίζουμε εντονότερα και πιο συχνά μεγαλύτερες θερμοκρασίες και ζούμε σε ολοένα και πιο πυκνές αστικές περιοχές, πρέπει να αναρωτηθούμε πώς να σχεδιάσουμε καλύτερα το περιβάλλον διαβίωσης για τους πιο ευάλωτους πολίτες – τα παιδιά και τους ηλικιωμένους.

Οι αστικές περιοχές φιλοξενούν περισσότερους κατοίκους από ποτέ, κάτι που διαρκώς αυξάνεται.

Την ώρα που οι αστικές περιοχές αυξάνονται πληθυσμιακά, κλιματικές απειλές όπως οι πλημμύρες τραβούν την προσοχή λόγω των τεράστιων οικονομικών τους επιπτώσεων. Ωστόσο, ο «κρυμμένος» κίνδυνος είναι η απειλή της υπερβολικής ζέστης. Είναι γεγονός ότι περισσότεροι Ευρωπαίοι πεθαίνουν από καύσωνες παρά από άλλα ακραία καιρικά φαινόμενα.

Οι καύσωνες επηρεάζουν εκατομμύρια πολίτες κάθε χρόνο

Από το 2000 έως το 2018, οι πλημμύρες – μια ορατή απειλή με τις κυβερνήσεις να ξοδεύουν πολλά χρήματα για την αντιμετώπισή της – σκότωσαν πάνω από 700 άτομα σε όλη την Ευρώπη. Σε σύγκριση με αυτό, όμως, σε ένα μόνο χρόνο, ο αριθμός των θανάτων λόγω της υπερβολικής ζέστης σε όλη την Ευρώπη ξεπέρασε τους 70.000. Αυτό ήταν κάτι που συνέβη το 2003, το πιο θανατηφόρο έτος στην πρόσφατη ευρωπαϊκή ιστορία (εκτός από το 2020 λόγω της κρίσης του κορονοϊού). Εκτός από την αύξηση της θνησιμότητας, τα κύματα υψηλών θερμοκρασιών επηρεάζουν εκατομμύρια ανθρώπους κάθε χρόνο προκαλώντας προβλήματα υγείας, έλλειψη νερού, διακοπή ρεύματος, πυρκαγιές, ρύπανση και ζημιές στις υποδομές. Επιπλέον, όταν οι θερμοκρασίες σε εσωτερικούς ή εξωτερικούς χώρους υπερβαίνουν τους 25° C, η παραγωγικότητα των εργαζομένων μειώνεται κατά 2% κατά μέσο όρο. Τέτοιες μειώσεις στην παραγωγικότητα μπορεί να έχουν κατ’ επέκταση τεράστιες οικονομικές επιπτώσεις.

Η αστική θερμότητα στο μέλλον

Οι ακραίες θερμοκρασίες θα αυξηθούν στην ένταση, τη συχνότητα και τη διάρκεια στο μέλλον λόγω της ανθρωπογενούς κλιματικής αλλαγής. Όλη η Ευρώπη θα επηρεαστεί, το νότιο και το κεντρικό τμήμα της Ευρώπης θα αντιμετωπίσει την πιο σημαντική αλλαγή στις θερμοκρασίες του καλοκαιριού.

Αν και οι λεπτομέρειες είναι αβέβαιες, οι τρέχουσες προβλέψεις δείχνουν ότι το 72% των ευρωπαϊκών πόλεων ενδέχεται να παρουσιάσουν αύξηση στις μέγιστες υψηλές θερμοκρασίες κατά 10° C έως το 2100. Ακόμα κι αν σταθεροποιήσουμε τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα, αναμένεται να βιώσουμε υψηλότερες θερμοκρασίες στο μέλλον.

Οι επιπτώσεις στην υγεία

Ακραία φαινόμενα ζέστης συνδέονται με ένα πλήθος επιπτώσεων στην υγεία: αφυδάτωση, θερμοπληξία εξάντληση, αύξηση της συχνότητας εμφάνισης ασθενειών και αύξηση του πρόωρου θανάτου. Οι ηλικιωμένοι, τα βρέφη και τα μικρά παιδιά, όσοι έχουν προϋπάρχοντα προβλήματα υγείας και εκείνοι που βρίσκονται σε νοσοκομεία ή είναι κλινήρεις διατρέχουν το μεγαλύτερο κίνδυνο.

Ενώ αυτές οι ομάδες είναι από άποψη φυσιολογίας πιο ευαίσθητες στις υψηλές θερμοκρασίες, ο τρόπος με τον οποίο οι άνθρωποι βιώνουν υποκειμενικά τη ζέστη είναι επίσης σημαντικός και εξαρτάται από μια πολύπλοκη αλληλεπίδραση πολλών παραγόντων:

  • Φυσιολογία. Προηγούμενες, μεγάλες περίοδοι ζεστού καιρού μπορούν να οδηγήσουν σε φυσικό εγκλιματισμό, μειώνοντας τις αρνητικές επιπτώσεις στο ανθρώπινο σώμα.
  • Τοπικό κλίμα. Η υγρασία, η θερμοκρασία του αέρα, η σκίαση και ο ψυχρός καιρός επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο βιώνεται η θερμότητα.
  • Κοινωνικοοικονομικός παράγοντας. Η κοινωνικοοικονομική μειονεξία επηρεάζει την εμπειρία από υπερβολική ζέστη – για παράδειγμα, λόγω της ποιότητας των διαθέσιμων κατοικιών, της διαθεσιμότητας προσιτών μέτρων μετριασμού της θερμότητας, όπως κλιματισμού και της εγγύτητας με τους χώρους πρασίνου.
  • Ψυχολογικός παράγοντας. Η αφιέρωση χρόνου σε οάσεις πρασίνου, μέσα σε αστικές περιοχές, μπορεί να βελτιώσει αισθητά την ευημερία, ανακουφίζοντας από τη δυσφορία που προκαλούν οι υψηλές θερμοκρασίες. Το ποσοστό των νέων στην Ευρώπη δεν πρόκειται να αλλάξει, η Ευρώπη «γερνάει» και οι ηλικιωμένοι κινδυνεύουν ιδιαίτερα. Στην Ευρώπη, ο αριθμός των ατόμων άνω των 65 ετών αυξάνεται ραγδαία, με τα άτομα άνω των 80 να αναμένεται να υπερδιπλασιαστούν από 5,6% το 2018 σε 12% έως το 2060.

Το φαινόμενο της Θερμικής Νησίδας

Η Αστική Θερμική Νησίδα είναι το φαινόμενο της αύξησης της θερμοκρασίας του αέρα και των επιφανειών στο εσωτερικό των πόλεων σε σχέση με τις αντίστοιχες θερμοκρασίες στα περίχωρα των πόλεων. Το φαινόμενο της θερμικής νησίδας έχει παρατηρηθεί σε πολλές πόλεις παγκοσμίως. Το φαινόμενο της αστικής θερμικής νησίδας χαρακτηρίζεται από υψηλές θερμοκρασίες του ατμοσφαιρικού αέρα και των επιφανειών του αστικού ιστού. Ο ατμοσφαιρικός αέρας «παγιδεύεται» στον αστικό ιστό, στο επίπεδο των κτιρίων, φθάνοντας μέχρι και τους 6° C διαφοράς από τον ατμοσφαιρικό αέρα στα περίχωρα. Ο αέρας πάνω από το επίπεδο της πόλης επηρεάζεται λιγότερο με αποτέλεσμα να έχει χαμηλότερη θερμοκρασία και παρουσιάζεται το φαινόμενο της θερμοκρασιακής αντιστροφής, όπου το στρώμα θερμότερου αέρα βρίσκεται κάτω από το στρώμα ψυχρότερου αέρα. Ο υψηλός συντελεστής θερμικής διάχυσης των υλικών που χρησιμοποιούνται στον αστικό ιστό προκαλεί επίσης αποθήκευση θερμότητας. Παράλληλα ο χαμηλός συντελεστής ηλιακής ανάκλασης των υλικών, η αστική γεωμετρία η οποία παγιδεύει τη θερμότητα και τα υψηλά επίπεδα της ατμοσφαιρικής ρύπανσης εντείνουν το φαινόμενο. Το φαινόμενο αυξάνεται με τα χρόνια και γίνεται πιο έντονο όσο μεγαλώνει ο αστικός ιστός. Πολλές ευρωπαϊκές πόλεις σε πιο ψυχρά κλίματα έχουν κατασκευαστεί με γνώμονα την εξασφάλιση της θερμότητας. Αρκετές είναι γεμάτες από παλιά κτίρια, δύσκολο να αλλάξουν και να προσαρμοστούν. Σε συνδυασμό με πολιτισμικούς και ιστορικής σημασίας λόγους πρόκειται για μια κατάσταση που παραμένει και δυσχεραίνει ευάλωτες πληθυσμιακές ομάδες. Οι επιπτώσεις είναι ακόμη δύσκολο να προβλεφθούν.

Βιώνοντας ακραία ζέστη

Γνωρίζουμε ότι τόσο οι ηλικιωμένοι όσο και οι αρκετά νέοι είναι από άποψη φυσιολογίας πιο ευαίσθητοι. Άτομα άνω των 65 ετών είναι πιο ευάλωτα στη ζέστη και αυτή η ευπάθεια αυξάνεται με την ηλικία. Τα βρέφη, νεότερα του ενός έτους, επηρεάζονται ιδιαίτερα από τη θνησιμότητα που σχετίζεται με τη θερμότητα λόγω της αδυναμίας των θερμορυθμιστικών τους συστημάτων. Οι νέοι και οι μεγάλοι βιώνουν επίσης τον πολύ ζεστό καιρό με έναν συγκεκριμένο τρόπο, ανάλογα με τις δικές τους ευπάθειες.

Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε τις εμπειρίες των πιο ευάλωτων για να διασφαλίσουμε ότι χτίζουμε ανθεκτικότητα με τρόπο που ικανοποιεί επαρκώς τις ανάγκες τους.

Οι ηλικιωμένοι ζουν όλο και περισσότερο μόνοι τους, γεγονός που δημιουργεί ερωτήματα σχετικά με την προσβασιμότητά τους σε διάφορα μέρη και με την κοινωνική ένταξή τους.

Η ικανότητά μας για προσαρμογή περιλαμβάνει την ανακάλυψη νέων λύσεων και πιο περιεκτικών πρακτικών, μέσω δημιουργικών και διαφορετικών χώρων για καινοτομία, πειραματισμό και συμμετοχή.

*Με πληροφορίες από το Urban Insight